Saadat Hasan Manto Death Anniversary: ਸਮਾਜ ਦੇ ਭਖਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੇਬਾਕੀ ਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਦਾ ਜਨਮ 1912 ‘ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਨੇ 22 ਲਘੂ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਇੱਕ ਨਾਵਲ, ਪੰਜ ਰੇਡੀਓ ਨਾਟਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੈਚਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ।
ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ‘ਚ ਅਕਸਰ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਆਦਤ ਨੂੰ 6 ਵਾਰ ਅਦਾਲਤ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਵੀ ਕੇਸ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਅਣਸੁਣੇ ਕਿੱਸੇ।
ਸਆਦਤ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਦੀਵਾਨੇ
ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ‘ਤੇ ਅਕਸਰ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੇ ਪਾਤਰ ਗੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਾਲੇ ਸੀ। ਮੰਟੋ ‘ਤੇ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਜੋ ਲੋਕ ਮੰਟੋ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਸੈਕਸ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਗਲੈਮਰਾਈਜ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸੈਕਸ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਮੰਟੋ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, “ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਸਵਾਬ, ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਠੰਢੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ। ਮਜ਼ਹਬ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ।”
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੁੱਦਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਮੰਟੋ ਨਾਸਤਿਕ ਸੀ ਜਾਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨੰਦ ਕਿਸ਼ੋਰ ਵਿਕਰਮ ਦੀ ਕਿਤਾਬ “ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ” ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੰਟੋ ਆਪਣੀ ਹਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ 786 ਲਿਖਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੰਟੋ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿਸੇ ਭਰਮ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ‘ਬਾਬੂ ਗੋਪੀਨਾਥ’ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ-
“ਰੰਡੀ ਦਾ ਕੋਠਾ ਅਤੇ ਪੀਰ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ, ਇਹ ਦੋ ਹੀ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਨੂੰ ਵੇਸ਼ਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕੋਠੇ ‘ਤੇ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਧੰਦਾ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਕਬਰਾਂ ਤੇ ਤਕਿਆਂ ‘ਚ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਰੱਬ ਤੋਂ।”
ਇੱਕ ਥਾਂ ਚਿਰਾਗ ਹਸਨ ਹਸਰਤ ਦੇ ਖਾਕੇ ‘ਚ ਮੰਟੋ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਦੀ ਦੁਆ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ”ਨਾ ਮੈਂ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹੀ, ਨਾ ਮੇਰੇ ਯਾਰ ਨੇ। ਪਰ ਖ਼ੁਦਾ ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਕਾਇਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।”
ਭਾਵੇਂ ਮੰਟੋ ਖੁਦ ਨਮਾਜ਼ ਅਤੇ ਆਰਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ, ਪਰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ-
ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਜੋ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ੇ, ਆਰਤੀ ਕੀਰਤਨ ਨਾਲ ਰੂਹਾਨੀ ਪਾਕਿਜ਼ਗੀ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ।”
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ‘ਮੇਰਠ ਦੀ ਕੈਂਚੀ’ ਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਦਾਕਾਰਾ ਪਾਰੋ ਨੇ ਠੁਮਰੀ ਗੀਤਾਂ, ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਭਜਨਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਨਾ’ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਮੰਟੋ ਨੇ ਰੁਕ ਕੇ ਕਿਹਾ- ਮਹਫਿਲੇ-ਸ਼ਰਾਬ ‘ਚ ਕਾਲੀ ਕਮਲੀ ਵਾਲੇ ਦਾ ਜ਼ਕਰ ਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੈ।”
‘ਯਜ਼ੀਦ’ ਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵਬਸਤਾ ਰਿਵਾਤ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪਾਤਰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਯਜ਼ੀਦ’ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯਜ਼ੀਦ ਨੇ ਪਾਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਯਜ਼ੀਦ ਪਾਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ।
ਬੇਸ਼ੱਕ ਮੰਟੋ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ ਹਰ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਰ ਰੱਬ ਦਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਨਹੀਂ। ਆਗੂਆਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਥਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਖ਼ਤਰਾ ਧਰਮ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਹੀਂ।
ਮੰਟੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਿਉਂ ਗਿਆ?
ਮੰਟੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਤੋਂ ਵੰਡ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਤੱਕ ਅੱਗ ਬਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੰਟੋ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਅਹਿਮਦ ਨਦੀਮ ਕਾਸਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਮੰਟੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਿਆਰ ‘ਚ ਲਾਹੌਰ ਤਸ਼ਰੀਫ ਲੈ ਕੇ ਆਏ।”
ਯਕੀਨਨ ਇਹ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੰਟੋ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਕ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਜਦਕਿ ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਉਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਿਆ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਮੰਟੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ
“ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਿਉਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਕੀ ਮੈਂ ਡਰਪੋਕ ਹਾਂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੇ। ਮੈਂ ਉਥੋਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਯਕੀਨਨ, ਮੰਟੋ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਮੁੱਲਾ-ਦਿਮਾਗ ਵਾਲੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਜੋ ਰਜ਼ਮਤ ਉਦਾਰਵਾਦੀ (ਫਿਰਕੂ) ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉੱਡਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਨੋਟ: ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਬ੍ਰੇਕਿੰਗ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ Pro Punjab TV ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਫੇਸਬੁੱਕ, ਟਵਿੱਟਰ ਤੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ‘ਤੇ ਵੀ ਫੋਲੋ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
TV, FACEBOOK, YOUTUBE ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹਣ ਲਈ ਡਾਉਨਲੋਡ ਕਰੋ PRO PUNJAB TV APP
APP ਡਾਉਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ Link ‘ਤੇ Click ਕਰੋ:
Android: https://bit.ly/3VMis0h