ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਦੀ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮਾਡਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਲਾਸਰੂਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਸਿਰਫ਼ ਡਿਗਰੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਆਰਥਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਬਿਜ਼ਨਸ ਕਲਾਸ’ (ਐਂਟਰਪ੍ਰੈਨਿਓਰਸ਼ਿਪ ਮਾਈਂਡਸੈੱਟ ਕੋਰਸ – ਈਐਮਸੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਜੋ ਹੁਣ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਲੱਭਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਨੌਕਰੀ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮਾਨ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਰ ਨੌਜਵਾਨ ਉੱਦਮੀ ਬਣੇਗਾ, ਅਤੇ ਹਰ ਕਾਲਜ ਨਵੇਂ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਬਣੇਗਾ।”
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ (NEP 2020) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਉੱਦਮਤਾ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਕੋਰਸ (EMC) ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਰਸ 2025-26 ਦੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੈਸ਼ਨ ਤੋਂ BBA, BCom, BTech, ਅਤੇ BVoc ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, 20 ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ, 320 ITIs, ਅਤੇ 91 ਪੌਲੀਟੈਕਨਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਲੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ “ਬਿਜ਼ਨਸ ਕਲਾਸ” ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ “ਪੰਜਾਬ ਬਿਜ਼ਨਸ ਬਲਾਸਟਰਸ” ਮਾਡਲ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਦਮੀ ਬਣਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਇਹੀ ਪਹੁੰਚ ਕਾਲਜ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਸਲ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਸਸ਼ਕਤ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਇਸਦਾ AI-ਸਮਰੱਥ ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ, “ਪੰਜਾਬ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਐਪ” ਹੈ, ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੱਕ ਦੀ ਪੂਰੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ, ਇਹ ਐਪ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ, ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਸਮੈਸਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਿਚਾਰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਟੋਟਾਈਪ ਬਣਾਉਣ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਅਸਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਮਾਲੀਆ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਪੁਆਇੰਟ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਰੱਟਾ ਨਹੀਂ – ਹੁਣ ਹਰੇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ‘ਕਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖੋ’ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਕਾਲਜਾਂ ਨੂੰ ਮਿੰਨੀ-ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਉਹ ਸੀ ਮੌਕੇ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸਾਧਨ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਅੱਜ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਕਲਾਸਰੂਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਰਹੀ ਹੈ।”
ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਟੀਚਾ 2028-29 ਤੱਕ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਾਲ 500,000 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਵੇਂ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਪੈਦਾ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੂਬੇ ਦੇ GDP ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਭਾਰਤ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 15 ਮਿਲੀਅਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ ਨੌਕਰੀਆਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲ ਇਸ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ-ਅਧਾਰਤ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵੱਲ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ 15 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, 75,000 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਐਪ ‘ਤੇ ਰਜਿਸਟਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਟਰਨਓਵਰ ₹2.5 ਮਿਲੀਅਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹੁਣ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ – ਸੋਲਰ ਟਾਰਚਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ USB ਚਾਰਜਰਾਂ ਤੱਕ, ਹਰ ਵਿਚਾਰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਜ ਰਿਹਾ ਹੈ! ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁਣ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ; “ਯਾਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੇਪਰ ਦੇਣ” ਦਾ ਯੁੱਗ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ – ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਹੁਣ ਨੌਕਰੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਨੌਕਰੀ ਲੱਭਣ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ! ਇਹ ਗੇਮ-ਚੇਂਜਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੱਖਾਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਲਈ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮੈਸਟਰ ₹10,000 ਤੱਕ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਦਿਅਕ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ, ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ‘ਮੇਕ ਇਨ ਪੰਜਾਬ’ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ‘ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਸਟੇਟ’ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ – ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ‘ਬਿਜ਼ਨਸ ਕਲਾਸ’ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕਲਾਸਰੂਮ ਇੱਕ ਸਟਾਰਟਅੱਪ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਉੱਦਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
