‘ਮਾਂ, ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਚ ਸਨੇਹ, ਸਬਰ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਨਾ ਹੋਵੇ, ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ, ਹਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਪਿਆਰ ਮਾਂ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਂ, ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਮਨ, ਸਾਡੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਸਾਡਾ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਲਾਈਨਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ 100ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਈ ਮਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਸਾਲ 18 ਜੂਨ ਨੂੰ ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਦੀ ਮਾਂ ਹੀਰਾਬਾ ਨੇ ਆਪਣਾ 100ਵਾਂ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਾਂਗੇ।
ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਦਾ ਬਚਪਨ ਵੀ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਵਡਨਗਰ ਦਾ ਘਰ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਉਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖਿੜਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਾਥਰੂਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਟਾਇਲਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਟਾਈਲਾਂ ਦੀ ਛੱਤ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਡੇਢ ਕਮਰੇ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇੱਕ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, ‘ਉਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਘਰ ਵਿਚ ਮਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਹੂਲਤ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਅਤੇ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫੱਟਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾੜ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਹੀ ਕੋਠੜੀ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੀ ਰਸੋਈ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਇਸ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਸੀ।
ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, ‘ਮਾਂ ਵੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 4 ਵਜੇ ਉੱਠਣ ਦੀ ਆਦਤ ਵੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਕਣਕ ਪੀਸਣੀ ਹੋਵੇ, ਬਾਜਰਾ ਪੀਸਣਾ ਹੋਵੇ, ਚਾਵਲ ਚੁਗਣਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਦਾਲਾਂ, ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਮਨਪਸੰਦ ਭਜਨਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸੁਣਾਉਂਦੀ ਸੀ।
ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਮੁਤਾਬਕ, ‘ਘਰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਭਾਂਡੇ ਧੋਂਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਦੋ ਚਾਰ ਪੈਸੇ ਵੱਧ ਮਿਲਣੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਚਰਖਾ ਕੱਤਣ ਲਈ ਵੀ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਕਪਾਹ ਦੀ ਛੱਲੀ ਤੋਂ ਕਪਾਹ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੰਮ, ਕਪਾਹ ਤੋਂ ਧਾਗੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ, ਇਹ ਸਭ ਮਾਂ ਨੇ ਖੁਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਡਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕਪਾਹ ਦੇ ਛਿਲਕਿਆਂ ਦੇ ਕੰਡੇ ਸਾਨੂੰ ਚੁਭ ਲੈਣ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ‘ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ, ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਵਡਨਗਰ ਦੇ ਕੱਚੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸਨ। ਪਰ ਮਾਂ ਮੁਸੀਬਤ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਜੂਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਤਪਦੀ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਘਰ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਟਾਈਲਾਂ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਸਾਡਾ ਘਰ ਏਨਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਛੱਤ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਨੂੰ ਝੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਇਧਰੋਂ, ਕਦੇ ਉਧਰੋਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਪਾਣੀ ਟਪਕਦਾ ਸੀ। ਮਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਭਾਂਡੇ ਰੱਖਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਰਾ ਘਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਨਾ ਭਰ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਛੱਤ ਤੋਂ ਟਪਕਦਾ ਪਾਣੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮਾਂ ਨੇ ਅਗਲੇ 2-3 ਦਿਨ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਸੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮਿਸਾਲ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ?
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਮਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਅਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਘਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਗੋਬਰ ਨਾਲ ਢੱਕਦੀ ਸੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਗੋਬਰ ਦੇ ਕੇਕ ਨੂੰ ਅੱਗ ‘ਤੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ‘ਚ ਬਹੁਤ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਉਸ ਖਿੜਕੀ ਰਹਿਤ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੋਹੇ ਦੇ ਗੋਹੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਧੂੰਆਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਕਾਲੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਰ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੇਂਟ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂਪਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਟੋਰੇ ਬਣਾ ਕੇ ਸਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਮਾਂ ਸਾਡੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੀਸਾਈਕਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਦੀ ਵੀ ਚੈਂਪੀਅਨ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਨੋਖਾ ਤੇ ਅਨੋਖਾ ਤਰੀਕਾ ਯਾਦ ਹੈ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਿੱਜ ਕੇ, ਇਮਲੀ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪੀਸ ਕੇ ਪੇਸਟ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਸੂੜੇ ਵਾਂਗ। ਫਿਰ ਇਸ ਪੇਸਟ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਹ ਕੱਚ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਚਿਪਕ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਮਾਨ ਲਿਆ ਕੇ ਘਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸਜਾਉਂਦੀ ਸੀ।
ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ‘ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਗਾਂਧੀਨਗਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮਿਠਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਖੁਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪੂੰਝਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਪੂੰਝਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਰੁਮਾਲ ਜਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਤੌਲੀਆ ਆਪਣੀ ਸਾੜੀ ਵਿੱਚ ਟਿੱਕ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਨੇ ਮਾਨ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਅਤੇ ਬਦਰੀਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, ‘ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦਾ ਮੇਰੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿੱਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਤੇ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਨੂੰ ਦਸਾਂ ਦਹਾਕਿਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਜਨਸੇਵਾ ਦੇ ਕੰਮ ਚ ਜੁੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਘਰ ਦਿਆ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਬਦਰੀਨਾਥ ਦੇ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਮਾਂ ਬਦਰੀਨਾਥ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਸਮ ਵੀ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਕੇਦਾਰਘਾਟੀ ਵੱਲ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੰਬਲ ਵੀ ਲੈ ਗਏ। ਉਹ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਰਹੇ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਮਾਂ ਹੋ ? ਇੰਝ ਪੁੱਛ ਕੇ ਉਹ ਲੋਕ ਮਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੰਬਲ ਦਿੱਤਾ, ਚਾਹ ਪਿਲਾਈ। ਫਿਰ ਉਹ ਸਾਰੀ ਯਾਤਰਾ ਮਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹੇ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਾਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਲੋਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ।”
ਪੀਐਮ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੀਰਾਬਾ ਦੇਸੀ ਉਪਚਾਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਘਰੇਲੂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਘਰੇਲੂ ਉਪਚਾਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਹੀ ਵਡਨਗਰ ਸਥਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਲੋਕ ਆਪਣੇ 6-8 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹੀਰਾਬਾ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, ‘ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬਾਰੀਕ ਪਾਊਡਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਘਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਪਾਊਡਰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸੁਆਹ, ਇੱਕ ਕਟੋਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਕੱਪੜਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਕਟੋਰੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਕੱਪੜਾ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ‘ਤੇ 5-6 ਚੁਟਕੀ ਸੁਆਹ ਪਾ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਸੀਂ ਕੱਪੜੇ ‘ਤੇ ਰੱਖੀ ਸੁਆਹ ਨੂੰ ਰਗੜਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸੁਆਹ ਦੇ ਉੱਤਮ ਕਣ ਕਟੋਰੇ ਦੇ ਥੱਲੇ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕੀ “ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋ। ਸੁਆਹ ਦੇ ਮੋਟੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ”।
