ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਮ ਯਮ ਦਵਿਤੀਆ ਜਾਂ ਭਰਾ ਦ੍ਵਿਤੀਆ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਦੂਜ (ਭਾਈ ਦੂਜ 2022) ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਨਾਲ, 5 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਦੀਪ ਉਤਸਵ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦੀ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਿਚ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ 26 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ 27 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਸਹੀ ਤਰੀਕ ਅਤੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਦਾ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਤਿਉਹਾਰ ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ?
ਭਾਈ ਦੂਜ ਕਿਉਂ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
ਪੌਰਾਣਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੂਰਯਦੇਵ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਛਾਇਆ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਯਮਰਾਜ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕਾਫੀ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਭੈਣ ਯਮੁਨਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਯਮਰਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਭੋਜਨ ਲਈ ਆਵੇ। ਪਰ ਯਮਰਾਜ ਉਸ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਟਾਲ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਯਮਰਾਜ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। (ਅਸੀਂ ਭਾਈ ਦੂਜ ਕਿਉਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ) ਯਮੁਨਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਦੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਮੁਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਤੋਂ ਭਰਾ ਯਮਰਾਜ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦਾ ਪਿਆਰ ਦੇਖ ਕੇ ਯਮਦੇਵ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵਰਦਾਨ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਇਸ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਯਮਰਾਜ ਤੋਂ ਇਕ ਵਚਨ ਮੰਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਵੇ। ਨਾਲ ਹੀ, ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ, ਜੋ ਭੈਣ ਇਸ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਨਿਵਾਜ਼ੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਯਮਰਾਜ ਤੋਂ ਡਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਤਦ ਯਮਰਾਜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਇਹ ਵਰਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਭਈਆ ਦੂਜ ਦੇ ਦਿਨ ਯਮਰਾਜ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਈ ਦੂਜ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਸਮਾਂ
ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਭਾਈ ਦੂਜ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਭਾਈ ਦੂਜ 27 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। 27 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਭਾਈ ਦੂਜ ਨਾਲ ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਸਮਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਦਵਿਤੀਆ ਤਿਥੀ 26 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ 02:43 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ 27 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ 12:45 ਵਜੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੁਸੀਂ ਰਾਹੂਕਾਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਟਿੱਕਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਰਾਹੂਕਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੁਪਹਿਰ 01:30 ਤੋਂ 3:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਹੋਵੇਗਾ।
ਭਾਈ ਦੂਜ ਪੂਜਾ ਸਮੱਗਰੀ
ਕੁਮਕੁਮ, ਸੁਪਾਰੀ, ਫੁੱਲ, ਕਲਵਾਂ, ਮਠਿਆਈਆਂ, ਸੁੱਕਾ ਨਾਰੀਅਲ ਅਤੇ ਅਕਸ਼ਤ ਆਦਿ। ਤਿਲਕ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਥਾਲੀ ‘ਚ ਰੱਖਣਾ ਨਾ ਭੁੱਲੋ।
ਭਾਈ ਦੂਜ ‘ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋ ਪੂਜਾ
ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਅਰਘ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣਾ ਵਰਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਟੇ ਦਾ ਵਰਗ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਓ। ਜਦੋਂ ਸ਼ੁਭ ਸਮਾਂ ਆਵੇ ਤਾਂ ਭਰਾ ਨੂੰ ਚੌਕ ‘ਤੇ ਬਿਠਾਓ ਅਤੇ ਹੱਥ ਪੂਜਾ ਕਰੋ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀਰ ਦੀ ਹਥੇਲੀ ‘ਚ ਸਿੰਦੂਰ ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦਾ ਲੇਪ ਲਗਾਓ, ਫਿਰ ਪਾਨ, ਸੁਪਾਰੀ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਆਦਿ ਰੱਖੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੱਥ ‘ਤੇ ਕਲਵ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਜਲ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਭਰਾ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਮੰਤਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰੋ ਅਤੇ ਭਰਾ ਦੀ ਆਰਤੀ ਕਰੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਰਾ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮਿੱਠਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਖੁਦ ਕਰੋ।
ਭਾਈ ਦੂਜ ‘ਤੇ ਤਿਲਕ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦੇ ਦਿਨ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ, ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਤਿਲਕ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਭੈਣ ਕਾਰਤਿਕ ਸ਼ੁਕਲ ਪ੍ਰਤਿਪਦਾ ਦੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਕੁਮਕੁਮ ਦਾ ਤਿਲਕ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਦੂਜ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਜੋ ਭਰਾ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਤਿਲਕ ਕਰਵਾ ਕੇ ਛਕਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।